2. Openbare ruimte

2.1 Natuur en groen (€ 170.000 nadeel; reservemutaties € 3.000 nadeel) 
Beleidsplannen openbaar groen (€ 25.000 voordeel)
Op het onderdeel advieskosten begrootten we een bedrag van € 25.000 voor inrichting groen woningbouwopgave (natuurinclusief bouwen). In 2023 hadden we nog geen kader om hier gericht uitgaves van te doen en voerden we geen specifieke natuurinclusieve maatregelen uit. Hierdoor bleef het bedrag onbenut.

Openbaar groen (€ 95.000 nadeel) 
a. Bomen: onderhoud (zie paragraaf C. Onderhoud kapitaalgoederen) (€ 48.000 nadeel): De kosten voor onderhoud bomen waren hoger. Dit had met name te maken met hogere uitgaven voor onderzoeks- en advieskosten. We voerden meer Boomeffectanalyses  (BEA) uit. Vanwege beperkte ambtelijke capaciteit huurden we voor de afhandeling van de bezwaren op de waardevolle bomenkaart een bedrijf in. Deze kosten waren niet begroot. Verder wijzigden we het beheerpakket voor bomen. Het muteren en controleren van de data kostte meer geld dan begroot.
b. Cultuurbeplanting en grasvegetaties: onderhoud (zie paragraaf C. Onderhoud kapitaalgoederen) (€ 41.000 voordeel): In tegenstelling tot 2022 waren op cultuurbeplanting minder uren buitendienst nodig voor het watergeven van de beplantingen. Dit geeft bij apparaatskosten Openbare werken (buitendienst) een voordeel.
c. Bermen: onderhoud (zie paragraaf C. Onderhoud kapitaalgoederen) (€ 88.000 nadeel): We combineerden de werkzaamheden voor het maaien van bermen en watergangen in één bestek. Daardoor is de toedeling van kosten ook veranderd. De kosten van het maaibestek vielen € 75.000 hoger uit. Het overgrote deel hiervan komt voor rekening van het maaien langs fietspaden. In de bestek is een factorfout opgetreden.  In de begroting van 2024 corrigeerden we de budgetten.  

Speelterreinen en -toestellen (€ 32.000 nadeel)
In 2022 voerden we geen groot onderhoud aan de valondergronden uit. Daardoor was er in 2023 meer onderhoud noodzakelijk. Daarbij nam het aantal vierkante meters kunstgrasvalondergrond toe. Het rioleringsproject en realiseren van extra parkeervakken in de Nachtegaalstraat zorgden ervoor dat we de speeltuin aanpasten. Daarbij waren enkele toestellen aan het einde van hun levensduur. Vanwege deze maatregelen kozen we ervoor de bestaande speeltuin te renoveren en waar mogelijk toestellen te hergebruiken. Midzuid en Woonvizier zegden toe dat zij een bijdrage leveren aan de renovatie van speeltuinen.

Het grindpad dat door de speeltuin in de Repel loopt, vervingen we door bestrating. Het grind kwam op de kunstgrasvalondergrond van de toestellen terecht en zorgde hierdoor voor onveilige situaties. 

Bestrijding exoten (€ 54.000 nadeel)
In 2022 stelde het college een werkplan vast voor het bestrijden van de Duizendknoop. Deze exoot veroorzaakt schade aan gebouwen en wegen. Landelijk beleid stuurt aan op bestrijding van de Duizendknoop. In het centrum van Made kwamen we Duizendknoop tegen. Bij het bestrijden van de exoot bleek dat een traditionele methode niet kon. Vandaar dat we overstapten op een fors duurdere bestrijdingsmethode.

Diverse kleine verschillen thema € 17.000 nadeel (waarvan reserve kapitaallasten € 3.000 nadeel).

2.2 Verkeer en inrichting openbare ruimte (€ 329.000 voordeel; reservemutaties € 179.000 nadeel) 
Kabels en leidingen (€ 169.000 voordeel)
In 2023 vond er géén tijdelijke inhuur plaats voor het toezicht op het leggen van een glasvezelnetwerk en de geplande werkzaamheden van Enexis en Brabant Water (€ 54.000 voordeel). Dit omdat Enexis en Brabant Water de werkzaamheden grotendeels verplaatsten naar 2024.

Ook zijn de herstelwerkzaamheden in de Hoofdstraat en Raadhuisstraat in Terheijden uitgesteld (€ 41.000 voordeel en overige ontvangsten € 38.000 voordeel), omdat de aanleg van de huisaansluitingen TEC en het verwijderen van de gasaansluitingen langer duurden dan gepland. In 2023 ontvingen we meer leges voor grote werken (leges € 36.000 voordeel).

Wegen en verkeer: exploitatie (€ 167.000 voordeel; reserve kapitaallasten € 161.000 nadeel)
a. Schades (€ 51.000 nadeel): We hadden in 2023 veel schades (o.a. € 64.000 Prinsenhof Made). Deze schade meldden we bij onze verzekering, maar ze handelde de schade nog niet af.
b. Klein onderhoud (zie paragraaf C. Onderhoud kapitaalgoederen) (€ 23.000 voordeel): Halverwege november zetten we het klein onderhoud stil, omdat we overschrijdingen voorzagen. Vervolgens herstartten we in november weer de werkzaamheden. Door het slechte weer liepen de werkzaamheden uit en benutten we het budget niet volledig. Het uitgestelde onderhoud voeren we uit in het eerste kwartaal van 2024.
c. Kapitaallasten (€ 195.000 voordeel) (reserve kapitaallasten € 161.000 nadeel): Vanwege onderbesteding, vertraagde uitvoering, op de lopende kredieten is er een voordeel door lagere afschrijvingslasten (zie voor een inhoudelijke toelichting het overzicht van de lopende kredieten). De lagere onttrekking uit de reserve Kapitaallasten betreffen voornamelijk de investeringen "Aansluiting Zoutendijk / Horrenhilsedijk" (€ 113.000) en "Verkeersveilig Zeggelaan (minimale variant)" (€ 42.000).

Civiele kunstwerken (€ 45.000 voordeel; reserve kapitaallasten € 15.000 nadeel)
a. Klein onderhoud (zie paragraaf C. Onderhoud kapitaalgoederen) (€ 24.000 voordeel): Eind 2023 ontdekten we een slechte onveilige grondkering in de Stationsstraat in Drimmelen. We hadden op dat moment nog geen inzicht in de kosten. Vandaar dat we dit geld niet uitgaven. Uiteindelijk bleken de herstelkosten € 85.000. Dit betekende een grove overschrijding en qua uitvoering was dit in 2023 niet haalbaar. De uitvoering vindt plaats in 2024.
b. Kapitaallasten (€ 21.000 voordeel) (reserve kapitaallasten € 15.000 nadeel): Vanwege onderbesteding, vertraagde uitvoering, op de lopende kredieten is er een voordeel door lagere afschrijvingslasten (zie voor een inhoudelijke toelichting het overzicht van de lopende kredieten).

Openbare verlichting (€ 40.000 nadeel)
De kosten voor het onderhoud openbare verlichting vielen hoger uit. De kosten voor materiaal en de indexering waren hoger dan begroot. Daarnaast is het opvallend dat we in 2023 minder schade aan de openbare verlichting hadden. Daar staat tegenover dat we ook minder masten door schade vervingen (investeringen).

Diverse kleine verschillen thema € 16.000 nadeel (waarvan reserve kapitaallasten € 3.000 nadeel).

2.3 Water (€ 193.000 nadeel; reservemutaties € 11.000 nadeel)  
Watergangen en stedelijk water (€ 7.000 voordeel; reserve kapitaallasten € 11.000 nadeel)
a. Onderhoud (zie paragraaf C. Onderhoud kapitaalgoederen) (€ 22.000 nadeel): De toedeling van de kosten van het gezamenlijke maaibestek resulteerde in een nadeel van € 22.000 op onderhoud watergangen (zie tevens toelichting bermen onderhoud).
b. Kapitaallasten lopende kredieten (€ 30.000 voordeel, reserve kapitaallasten € 11.000 nadeel): Vanwege onderbesteding, vertraagde uitvoering, op de lopende kredieten is er een voordeel door lagere afschrijvingslasten (zie voor een inhoudelijke toelichting het overzicht van de lopende kredieten). Dit betreft de kredieten Baggeren stedelijk water en de Waterornamenten.

Waterbeleidsplan/ Waterkeringen (€ 24.000 nadeel)
Om de verzwaring van de dijken door het waterschap langs de Mark in goede banen te leiden besteedden we extra uren. We overlegden intensief met het waterschap en bewoners.

Riool(heffing) (€ 168.000 nadeel)
Bij het thema Water, onderdeel Riool(heffing), zijn de voordelen en nadelen anders dan in de reguliere begroting. Dit heeft te maken met de toerekening van kosten (zie hieronder punt c.). Andere posten hebben geen invloed op de reguliere begroting maar wel op de storting/ onttrekking voorziening Riolering.

De geraamde onttrekking in de begroting (inclusief wijzigingen) bedraagt € 1.022.854. De werkelijke onttrekking bedraagt € 397.341 lager dan geraamd (voordeel). Het voordeel van ca. € 397.000 wordt veroorzaakt door:
a. Onderhoud riolering: reparaties/ renovatie strengen e.d. (zie paragraaf C. Onderhoud kapitaalgoederen) (€ 42.000 voordeel): De maatregelen riolering naar aanleiding van inspectie 2023 zijn vrij laat in het jaar aanbesteed. In verband met de extreme neerslag is wel een start gemaakt met de werkzaamheden, maar deze zijn niet afgerond in 2023.
b. Kapitaallasten lopende kredieten (€ 183.000 voordeel): Vanwege onderbesteding en vertraagde uitvoering op de lopende kredieten is er een voordeel door lagere afschrijvingslasten (zie voor een inhoudelijke toelichting het overzicht van de lopende kredieten).
c. Lagere toerekening rente, BTW en overhead (€ 168.000 voordeel): Het voordeel wordt per saldo veroorzaakt door lagere kosten en onderbesteding op de investeringen, welke toe te rekenen zijn aan de tarieven van de riolering. Dit betreft de toerekening van overheadkosten (€ 16.000 nadeel), rente (€ 94.000 voordeel), BTW (€ 76.000 voordeel) en de toerekening van kosten straatvegen en watergangen (€ 14.000 voordeel).
d. Overige posten (€ 4.000 voordeel): Het restant van € 4.000 wordt veroorzaakt door veel kleinere oorzaken zoals kwijtschelding, urenbesteding, doorbelasting gemeentewerf / tractie e.d.

De lagere kostentoerekening (punt c.) leidt tot een nadeel op het jaarrekeningresultaat met € 168.000 (lagere kostenverhaal dan in de begroting is opgenomen).

Diverse kleine verschillen thema Water € 8.000 nadeel.

Totaal diverse kleine verschillen programma € 41.000 nadeel (waarvan reserve kapitaallasten € 6.000 nadeel).

Renovatie openbaar groen 2023
Er zijn een aantal projecten in afronding. Naar verwachting kan het krediet in het tweede kwartaal van 2024 afgesloten worden. De planning van renovatie groen vindt altijd plaats in het winterseizoen.

Alternatief omranding Zilverlindes Markstraat Made (CA)
We hebben de parkeerplaatsen verbreed, waardoor mensen makkelijker kunnen uitstappen. In overleg met de BND maakten we plannen voor het voorkomen van het doorkruisen van de plantbakken. Eind 2023 is de uitvoering van de plannen nog niet afgerond.

Aansluiting Zoutendijk/ Horrenhilsedijk/ Aankoop grond Zoutendijk
Zie toelichting paragraaf "2.2 Verkeer en inrichting openbare ruimte".

Rode loperroute
De laatste aanvullende werkzaamheden zijn in uitvoering. We ronden het werk af in het tweede kwartaal van 2024.

Wegen/ rehabiliatie 2023
Voorbereiding Van Gilslaan is in 2023 afgerond. De uitvoering vindt plaats in 2024.

Herinrichting havenplein Terheijden (CA)
Dit werk is in de ontwerpfase. We hielden bewonersavonden en pasten daar het ontwerp op aan. We wachten de afronding van de dijkverzwaring af voordat we aan de gang gaan.

Centrumplan Made
Uitvoering vindt plaats nadat het Dorpshart en woningbouw is gerealiseerd.

Verkeersveilig Zeggelaan (minimale variant)
De voorbereiding bevindt zich in de besteksfase. De planning van de uitvoering is in 2024.

Verkeersreconstructies extra uit CA 2023
We maakten een uitgebreide verkeersmaatregelennota. Dit vanwege het extra beschikbare krediet. De werkzaamheden lopen door in 2024.

Aanleg sport- en schoolroutes (verkeersveiligheid) CA 2023
Zie toelichting paragraaf "2.2 Verkeer en inrichting openbare ruimte (Veilige fietsroutes)".

Haven Terheijden: vervanging beschoeiing
Bij de dijkversterking vervangt het waterschap ook de beschoeiing in de haven. Het waterschap startte na de zomer van 2023. Haar werkzaamheden lopen door in 2024.

Project de Kleine Schans eo (Zuiderwaterlinie) (CA)/ Aanbrengen brug de Schans
Het ontwerp voor het verfraaien van de Schans is gereed. Vanwege het monument zijn meer organisaties betrokken bij de vergunningverlening. Dit levert vertraging op.

Vervanging openbare verlichting 2023
We vervingen minder masten en armaturen dan verwacht. Dit had deels te maken met wisselingen van personeel bij de opdrachtnemers, deels door beperkte schade aan de masten. In 2024 zullen we een aantal geplande werkzaamheden afronden.

Vergroten burgertevredenheid 2022/ Vergroten burgertevredenheid 2023
We startten de werkzaamheden. De planning loopt onder andere door het slechte weer uit. Verwachting is dat de werkzaamheden in het voorjaar van 2024 worden afgerond.

Civiele werken buiten projectgebied Romboutsstraat Made
De herinrichting van het parkje naast het nieuwe appartementencomplex is gepland kort voor de oplevering van IKC de Stuifhoek.

Aanleg rotonde Godfried Schalkenstraat te Made (CA): voorbereiding
Zie toelichting paragraaf "2.2 Verkeer en inrichting openbare ruimte".

Baggeren stedelijk water
Dit jaar zijn we gestart met het baggeren van onze watergangen binnen de bebouwde kom in Terheijden en Wagenberg. De werkzaamheden lopen door in 2024. Het restantkrediet zetten we in voor baggerwerkzaamheden in andere kernen. Die volgen in 2025, 2026 en 2027. 

Waterornament Dorpsplein/ Waterornament Nieuwstraat
Werk is in voorbereiding via een bouwteam. We hielden bewonersavonden waarbij we wisselende reacties kregen. Uiteindelijk bleven ontwerp en geplande locaties in stand.

Rioolvervanging Burg. van Campenhoutstraat/ Boerenhoekstraat
Het project voor het gedeelte Burgemeester van Campenhoutstraat en de Boerenhoekstraat is afgerond. We gebruiken, zoals in de vorige bestuursperiode besloten, het restant krediet voor het vergroten van de riolering in de Prinsenpolderstraat tussen de Burgemeester van Campenhoutstraat en de Vierendeelseweg. Dit is inclusief het aanpassen van de overstort in de Vierendeelseweg (Ambities Klimaatadaptatie). We willen dit project in 2025 voorbereiden en uitvoeren.

Maatregelen kern Made uitvoering: vervanging/ ambitieniveau (Nachtegaalstraat)
Het project is in uitvoering. Vanwege het vele slechte weer in de afgelopen periode loopt het project vertraging op. De verwachting is dat de werkzaamheden voor de zomervakantie van 2024 gereed zijn. Door de vele regen is de grondwaterstand erg hoog. Om droog te werken maakten we extra kosten. De verwachting is dat het budget niet toereikend is.

Maatregelen kern Lage Zwaluwe uitvoering: vervanging/ ambitieniveau (Griendwerkerstraat)
Het project is in uitvoering. Vanwege het vele slechte weer in de afgelopen periode loopt het project vertraging op. De verwachting is dat de werkzaamheden voor de zomervakantie van 2024 gereed zijn. Vanwege de vele regen is de grondwaterstand erg hoog. Om droog te werken maakten we extra kosten. De verwachting is dat het budget niet toereikend is.

Maatregelen kern Terheijden: voorbereiding (Molenstraat)/ Maatregelen kern Terheijden: uitvoering (Molenstraat): vervanging/ ambitieniveau
De werkzaamheden zijn in voorbereiding. Uitvoering is gepland voor eind 2024.

Maatregelen kern Made (Schoolstraat, Dreef): vervanging/ ambitieniveau
In 2023 maakten we de functionele rioleringsontwerpen. In 2024 bereiden we dit project verder voor. De uitvoering verwachten we in 2025.

Maatregelen kern Made voorbereiding (Fresia- Geraniumstraat)
Ook voor de Fresiastraat en omgeving maakten de functionele rioleringsontwerpen. In 2024 bereiden we het werk voor. Uitvoering staat voor 2025 en 2026 gepland.

Maatregelen kern Made (de Gijster) 
Tijdens de voorbereidingen bleek dat we de verharding toch afkoppelen. Vooraf was de inschatting dat dit niet mogelijk was. Deze kans levert wel een vertraging op. De verwachting is dat het project in het 2e kwartaal van 2024 kan worden aanbesteed. De uitvoering start in het derde kwartaal van 2024.

Maatregelen kern Made (Meidoornlaan/ Hoefkensstraat)
Dit project besteedden we in 2023 aan. We vormen een bouwteam met de aannemer. De aannemer startte de voorbereidingen. De verwachting is om het project eind 2024 af te ronden. Het project heeft een behoorlijke waterbergingsopgave. Na de voorbereidingen weten we of het budget toereikend is. Er is een aantal onzekerheden die eerst uitgezocht moeten worden.

Maatregelen kern Wagenberg (Gomarusstraat e.o.)
We rondden de voorbereiding af en startten de aanbesteding. De verschillende nutsbedrijven gaven aan eerst hun eigen werkzaamheden uit te voeren. In februari 2024 starten zij hiermee. Aansluitend worden de rioleringswerkzaamheden uitgevoerd. De verwachting is dat deze eind 2024 gereed zijn. Het budget lijkt vooralsnog voldoende te zijn.

Maatregelen kern Made: voorbereiding Stationsstraat
Voor dit project startten we in 2023 met het maken van de functionele rioleringsontwerpen. De voorbereidingen nemen geheel 2024 in beslag. Het project is gedeeltelijk onderdeel van de z.g. hemelwatersnelweg. De uitvoering is in de jaren 2025 t/m 2027 gepland.

Maatregelen kern Made: uitstroomleiding (Kievit-/Acaciastraat) i.c.m. Nachtegaalstraat
Conform de strategische rioolplanning passen we 2 overstorten aan. Kievitstraat leverden we in 2023 op. Om de Acaciastraat aan te leggen, is het noodzakelijk dat Brabant Water een transportleiding verlegt. Door de omvang van deze leiding heeft dit een grote impact op de watervoorziening in Made. Omdat Brabant Water heeft aangegeven deze leiding in 2025 te gaan vervangen is besloten om hierop te wachten. We maken werk met werk.

Rioolvervanging Kerkstraat Made
Voor dit project zijn we in 2023 gestart met het maken van de functionele rioleringsontwerpen. De uitvoering van het werk stelden we uit totdat de woningen gereed zijn.

Maatregelen gebied Oude haven Drimmelen
Uitvoering overstort in voorbereidingsfase. Afmeting overstort afhankelijk van de uitbreiding project Rietlanden.

Ambitieniveau WRP
Om projecten klimaat adaptief uit te voeren is een stelpost opgenomen.

Aanpassing persleiding (BP De Schakel Drimmelen)
Uitvoering gepland in Q2 2024.

Vervanging drukriolering (mechanisch/elektrisch)
Met het ouder worden van de mechanische drukriolering nemen de kosten toe. De eerste gemalen worden naar aanleiding van de inspectie aangepakt.

Bestelauto's
De voertuigen zijn besteld en worden begin 2024 geleverd.

Kwaliteitsverbetering Oude haven Drimmelen: Biesboschweg (€ 28.268 nadeel)
Tijdens de uitvoering constateerden we dat het asfalt in de oprit naar de Haven uit teerhoudend materiaal bestond. De stortkosten waren hierdoor ca. € 13.000 hoger. Ook constateerden we dat een deel van het bestaande bestratingsmateriaal niet herbruikbaar was door grote beschadigingen en veel breuk. Voor de aanschaf van nieuw bestratingsmateriaal betaalden we ca. € 15.000.

De omvang van de af te sluiten kredieten bedraagt ca. € 4 miljoen. De afwijking van ca. € 6.000 overschrijding is minimaal (0,16%).